Władysław Kowalski (marszałek Sejmu)

Władysław Kowalski
Data i miejsce urodzenia	26 sierpnia 1894 ; Paprotnia, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	14 grudnia 1958 ; Warszawa, Polska
	Członek Rady Państwa
Okres	od 20 lutego 1947; do 13 listopada 1956
Przynależność polityczna	Stronnictwo Ludowe (lubelskie) / Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
	Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Okres	od 4 lutego 1947; do 4 sierpnia 1952
Przynależność polityczna	Stronnictwo Ludowe (lubelskie) / Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
Poprzednik	Wacław Makowski (marszałek Sejmu II RP)
Następca	Jan Dembowski
	Minister kultury i sztuki
Okres	od 28 czerwca 1945/5 lipca 1945; do 6 lutego 1947
Przynależność polityczna	Stronnictwo Ludowe (lubelskie)
Poprzednik	Zygmunt Kaczyński; Edmund Zalewski
Następca	Stefan Dybowski
	Prezes Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego
Okres	od 30 listopada 1949; do 20 października 1956
Przynależność polityczna	Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
Poprzednik	Józef Niećko
Następca	Stefan Ignar
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Władysław Kowalski, ps. „Sałas”, „Bartłomiej Zarychta”, „Stanisławski” (ur. 26 sierpnia 1894 w Paprotni, zm. 14 grudnia 1958 w Warszawie) – polski publicysta i literat, działacz ruchu ludowego, marszałek Sejmu Ustawodawczego, minister kultury i sztuki (1945–1947), poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL I kadencji przewodniczący Rady Naczelnej Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w 1951 roku^[4]. Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Życiorys

Syn fornala, uzyskał wykształcenie podstawowe (3 klasy), które uzupełniał jako samouk. Wieloletni działacz partii ludowych, należał kolejno do: Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie” (od 1918), Niezależnej Partii Chłopskiej (1925–1927), Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” (1927–1931), Stronnictwa Ludowego „Wola Ludu” (1944), Stronnictwa Ludowego (lubelskiego) (od 1945), Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (od 1949). Był także członkiem Komunistycznej Partii Polski (od 1928) i Polskiej Partii Robotniczej (od 1942).

Należał do kierownictwa części z tych partii – w latach 1926–1927 członek Komitetu Centralnego Niezależnej Partii Chłopskiej; w latach 1944–1945 wiceprezes Zarządu Głównego SL „Wola Ludu”; w latach 1945–1949 członek Rady Naczelnej i Naczelnego Komitetu Wykonawczego SL; w 1945 wiceprezes NKW SL; w latach 1948–1949 prezes Rady Naczelnej SL; od 1949 członek Naczelnego Komitetu Wykonawczego ZSL; a w latach 1949–1956 członek Prezydium i prezes NKW ZSL.

Podczas I wojny światowej służył w armii rosyjskiej, następnie w Legionie Puławskim. W II Rzeczypospolitej działał jako publicysta i literat, był bliski radykalnym nurtom chłopskim. Uczestnik ruchu konspiracyjnego w okresie II wojny światowej. Józef Światło stwierdził, że Władysław Kowalski wiele lat był członkiem KPP, a później tajnym członkiem PPR.^[5] W grudniu 1943 był współtwórcą Krajowej Rady Narodowej, w latach 1944–1945 członkiem Prezydium KRN, w 1945 I zastępcą prezydenta KRN. W latach 1945–1947 minister kultury i sztuki, w latach 1947–1952 marszałek Sejmu Ustawodawczego, a w latach 1947–1956 członek Rady Państwa.

Można doszukiwać się sprawowania zastępczo urzędu prezydenta przez Władysława Kowalskiego 4–5 lutego 1947 – od momentu wybory na funkcję Marszałka Sejmu Ustawodawczego, do zaprzysiężenia Bolesława Bieruta na urząd Prezydenta RP. Art. 2 ustawy z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej^[6] stanowił, że wobec opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zastępuje go Przewodniczący Krajowej Rady Narodowej. Jednak zgodnie z art. 5 tej ustawy, wygasała ona automatycznie z chwilą ukonstytuowania się ciał parlamentarnych wybranych na zasadzie powszechnych wyborów. W mocy pozostawał więc art. 40 ustawy z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (obowiązującej zgodnie z Manifestem PKWN), w myśl którego jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może sprawować urzędu, oraz w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej wskutek śmierci, zrzeczenia się lub innej przyczyny – zastępuje go Marszałek Sejmu^[7].

W latach 1943–1956 poseł do KRN, na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL I kadencji, w latach 1945–1947 przewodniczący Klubu Poselskiego SL w KRN. Był również trzecim zastępcą przewodniczącego Komitetu Słowiańskiego w Polsce^[8]. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina^[9].

Pierwsze felietony, opowiadania i wiersze publikował w tygodniku „Samopomoc Chłopska”, którego był redaktorem w latach 1928–1931. W 1933 był współzałożycielem zespołu literackiego „Przedmieście”.

W latach 1946–1947 był redaktorem naczelnym „Zielonego Sztandaru”.

Zmarł śmiercią samobójczą^[10]. Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A27-Tuje-10)^[11].

Jego żoną była Halina z Lityńskich (1905–1999), córka Alfreda, nauczycielka szkół warszawskich^[12].

27 lipca 1995 r. Władysław Kowalski (pośmiertnie) i jego żona, Halina, zostali odznaczeni tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata za ratowanie żydowskich dziewcząt z warszawskiego getta.

Wybrane utwory

Powieści

Chłopi z Marchat (1930)
W Grzmiącej (1936)
Rodzina Mianowskich (1938)

Opowiadania

Dalekie i bliskie (1948)
Bunt w Starym Łęku (1951)
Bestia (1951)
Wino (1966)

Ukazał się także jego Wybór pism publicystycznych (1967).

Ordery i odznaczenia

Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (21 lipca 1949)^[13]
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1946)^[14]
Order Sztandaru Pracy
Krzyż Partyzancki (12 czerwca 1946)^[15]
Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)^[16]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[17]
Medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (pośmiertnie, 27 lipca 1995)^[18]^[19]
Order Zasługi dla Ludu ze Złotą Gwiazdą (Jugosławia, 1946)^[20]

Przypisy

↑ 5 lipca 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zyskał uznanie międzynarodowe.
↑ Zygmunt Kaczyński obejmował urząd ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Stanisława Mikołajczyka.
↑ Edmund Zalewski obejmował urząd ministra kultury i sztuki w Rządzie Tymczasowym RP.
↑ Trybuna Robotnicza, nr 321 (2410), 13 grudnia 1951 r., s. 1.
↑ JózefJ. Światło JózefJ., Za kulisami bezpieki i partii, 1986 .
↑ Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej (Dz.U. z 1944 r. nr 5, poz. 23).
↑ Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1921 r. nr 44, poz. 267).
↑ Rocznik Akademii Rolniczej w Poznaniu, t. LXXI 1974, z.3, s. 55.
↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
↑ Obława. niniwa22.cba.pl. [dostęp 2018-02-15].
↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-30].
↑ Ligia Hayto: Alfred Lityński. iPSB. [dostęp 2016-01-06].
↑ M.P. z 1949 r. nr 62, poz. 828 „za wybitne zasługi w pracy nad utrwaleniem władzy ludowej w Odrodzonej Rzeczypospolitej”.
↑ M.P. z 1947 r. nr 74, poz. 490 „w II rocznicę P.K.W.N. w wyróżnieniu zasług na polu pracy nad odrodzeniem państwowości polskiej, nad utrwaleniem jej podstaw demokratycznych i w odbudowie kraju”.
↑ M.P. z 1946 r. nr 116, poz. 216 „w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu nieprzerwanej walki z najeźdźcą”.
↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 „w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Kowalski Family. yadvashem.org. [dostęp 2016-01-06].
↑ Rodzina Kowalskich. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016–03–05)].
↑ Podpisanie umowy o przyjaźni i wzajemnej pomocy pomiędzy Polską a Jugosławią [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 77, 19 marca 1946, s. 1

Bibliografia

T. Mołdawa, Ludzie władzy 1944–1991, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991.
Sylwetki marszałków Sejmu PRL. edukacja.sejm.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-11)].
Notka biograficzna Władysława Kowalskiego na stronie IPN.
Profil na stronie Biblioteki Sejmowej.

[1] 5 lipca 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zyskał uznanie międzynarodowe.

[2] Zygmunt Kaczyński obejmował urząd ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Stanisława Mikołajczyka.

[3] Edmund Zalewski obejmował urząd ministra kultury i sztuki w Rządzie Tymczasowym RP.

[tryb-4] Trybuna Robotnicza, nr 321 (2410), 13 grudnia 1951 r., s. 1.

[5] JózefJ. Światło JózefJ., Za kulisami bezpieki i partii, 1986 .

[6] Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej (Dz.U. z 1944 r. nr 5, poz. 23).

[7] Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1921 r. nr 44, poz. 267).

[rocz-8] Rocznik Akademii Rolniczej w Poznaniu, t. LXXI 1974, z.3, s. 55.

[9] Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.

[10] Obława. niniwa22.cba.pl. [dostęp 2018-02-15].

[11] Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-30].

[PSB-12] Ligia Hayto: Alfred Lityński. iPSB. [dostęp 2016-01-06].

[13] M.P. z 1949 r. nr 62, poz. 828 „za wybitne zasługi w pracy nad utrwaleniem władzy ludowej w Odrodzonej Rzeczypospolitej”.

[14] M.P. z 1947 r. nr 74, poz. 490 „w II rocznicę P.K.W.N. w wyróżnieniu zasług na polu pracy nad odrodzeniem państwowości polskiej, nad utrwaleniem jej podstaw demokratycznych i w odbudowie kraju”.

[15] M.P. z 1946 r. nr 116, poz. 216 „w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu nieprzerwanej walki z najeźdźcą”.

[16] M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 „w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”.

[17] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[yad-18] Kowalski Family. yadvashem.org. [dostęp 2016-01-06].

[spraw-19] Rodzina Kowalskich. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016–03–05)].

[20] Podpisanie umowy o przyjaźni i wzajemnej pomocy pomiędzy Polską a Jugosławią [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 77, 19 marca 1946, s. 1

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Przewodniczący	Aleksander Zawadzki (PZPR)
Zastępcy przewodniczącego	Wacław Barcikowski (SD) Jan Dembowski Stefan Ignar (ZSL) Franciszek Mazur (PZPR) Stanisław Kulczyński (SD) Czesław Wycech (ZSL)
Sekretarz	Marian Rybicki (PZPR) Stanisław Skrzeszewski (PZPR)
Członkowie	Aleksander Juszkiewicz (ZSL) Henryk Kołodziejski Władysław Kowalski (ZSL) Wiktor Kłosiewicz (PZPR) Stefan Matuszewski (PZPR) Zygmunt Modzelewski (PZPR) Alicja Musiałowa-Afanasjew (PZPR) Józef Niećko (ZSL) Roman Zambrowski (PZPR) Jerzy Albrecht (PZPR) Hilary Chełchowski (PZPR) Oskar Lange (PZPR) Jan Domański (ZSL) Bolesław Podedworny (ZSL)

Przewodniczący	Bolesław Bierut (PZPR)
Członkowie	Wacław Barcikowski (SD) Władysław Kowalski (ZSL) Stanisław Szwalbe (PZPR) Roman Zambrowski (PZPR) Henryk Kołodziejski Józef Niećko (ZSL) Franciszek Jóźwiak (PZPR) Aleksander Zawadzki (PZPR) Michał Żymierski (PZPR)

Marszałek Sejmu	Władysław Kowalski (SL, ZSL)
Wicemarszałkowie	Stanisław Szwalbe (PPS, PZPR) Roman Zambrowski (PPR, PZPR) Wacław Barcikowski (SD)

II Rzeczpospolita (1918–1939)	Wojciech Trąmpczyński (1919–1922) Maciej Rataj (1922–1928) Ignacy Daszyński (1928–1930) Kazimierz Świtalski (1930–1935) Stanisław Car (1935–1938) Walery Sławek (1938) Wacław Makowski (1938–1939)
Polska Ludowa (1945–1989)	Władysław Kowalski (1947–1952) Jan Bohdan Dembowski (1952–1957) Czesław Wycech (1957–1971) Dyzma Gałaj (1971–1972) Stanisław Gucwa (1972–1985) Roman Malinowski (1985–1989) Mikołaj Kozakiewicz (1989–1991)
III Rzeczpospolita (od 1989)	Wiesław Chrzanowski (1991–1993) Józef Oleksy (1993–1995) Józef Zych (1995–1997) Maciej Płażyński (1997–2001) Marek Borowski (2001–2004) Józef Oleksy (2004–2005) Włodzimierz Cimoszewicz (2005) Marek Jurek (2005–2007) Ludwik Dorn (2007) Bronisław Komorowski (2007–2010) Grzegorz Schetyna (2010–2011) Ewa Kopacz (2011–2014) Radosław Sikorski (2014–2015) Małgorzata Kidawa-Błońska (2015) Marek Kuchciński (2015–2019) Elżbieta Witek (2019–2023) Szymon Hołownia (od 2023)